Pwnc trafod amlwg iawn yn ddiweddar yw prisiau llaeth! Mae sawl ffactor yn gyfrifol am hyn sef Rwsia’n atal mewnforion llaeth, Tsiena ddim yn prynu cymaint o laeth ag yr oedd pawb wedi disgwyl, ac mae cynnydd wedi bod yng nghynhyrchiant llaeth y byd, yn bennaf gan nad oes argyfwng mawr wedi bod yn y byd o ran tywydd gwael neu sychder.
Ar gyfer yr eitem laeth gyntaf fe fues i’n ffilmio gyda thri ffermwr llaeth gwahanol. Roedd Aled Jones Cadeirydd Pwyllgor Llaeth NFU Cymru’n ddiolchgar i bawb sy’n prynu llaeth yn ein siopau ni, ond yn galw ar y cwsmeriaid i herio’r siopau. Mae digon o bobl yn prynu coffi a thê sy’n ‘Fair trade’ ond faint o’r llaeth ni’n prynu sy’n ‘Fair trade?’, erfyn oedd Aled arnom ni i holi’r siopau: a ydy ein ffermwyr llaeth ni’n cael pris teg am yr hyn mae’n nhw’n cynhyrchu? Ni gyd yn ymwybodol o’r hen ddadl bod llaeth yn rhatach na dŵr i brynu, sydd ddim yn gwneud synnwyr o gwbl. Meddyliwch am yr oriau o waith caled, a’r blynyddoedd o fridio sydd angen i gynhyrchu peint o laeth ac er mwyn sicrhau cyflenwad cyson bob dydd.
Tra bod ni’n ffilmio gydag Aled, fe ddaeth y newyddion bod First milk yn gohirio taliadau’r ffermwyr am bythefnos. Roedd hwn yn dipyn o sioc iddo ac i’r 1100 o gyflenwyr sydd gyda’r cwmni ym Mhrydain (400 yng Nghymru). Un o’r cyflenwyr yma yw Michael James fferm Nantyrhebog ym Mancyfelin sydd dim ond wedi dechrau godro tair blynedd yn ôl. Yn sicr mae wedi gweld gwahaniaeth mawr yn ddiweddar, yn mynd i golli tua 6 mil o bunnoedd y mis o ganlyniad i’r gostyngiadau ym mhris y llaeth.
Y trydydd ffermwr imi ymweld ag oedd Mr Rhishiart Lewis sy’n godro cant a hanner o wartheg ar fferm Coedcae Gwyn, ym Mhwllheli. Tanlinellodd Rhishiart y ffaith mai tua 20c y litr oedd pris llaeth nol ym 1994 pan ddaeth y bwrdd llaeth i ben, ac felly fe ofynnodd gwestiwn digon teg – pa ddiwydiant arall byddai’n hapus i dderbyn yr un maint am eu cynnyrch ag yr oedden nhw’n derbyn 20 mlynedd yn ôl.
Ar raglen nos Lun diwethaf yr oeddwn mewn arwerthiant arbennig o wartheg Holstein ag Ayrshire ym marchnad da byw Caerfyrddin. Yma fe werthodd Brian ac Ann a’r teulu fferm Clunmelyn yn Sir Gâr, 150 o wartheg a hynny wedi bod dan warchae TB am gyfnod hir a hefyd gan fod prisiau llaeth mor wael ar hyn o bryd. Doedd y teulu ddim yn gweld pwrpas gweithio diwrnodau 15 awr i gynhyrchu llaeth ar golled. Roedd hi’n bleser gweld y gwartheg i gyd, ac fe gafodd y teulu gefnogaeth dda ac arwerthiant y dylen nhw fod yn falch iawn ohono.